Suid-Afrika: Baie meer as velkleur en sente

De cultuurshok van Zuid-Afrika bestond voor mij voornamelijk uit twee aspecten: 1) De enorme kloof tussen arm en rijk; en 2) De raciale kloof in de samenleving. Daarenboven zijn deze twee aspecten enorm hard met elkaar verbonden: ongelijkheid heeft hier een kleur, en dat is het gevolg van de raciale kloof die het apartheidsregime heeft geslaan. Elke dag opnieuw kom ik er mee in aanraking en daarom heb ik er ondertussen ook al drie blogs over geschreven (zie Ons is die 1%,  Gelijk maar geskei en Die Rainbow Elite). Maar ik denk dat het nu wel genoeg is geweest. Dit land is veel meer dan enkel ongelijkheid en raciale spanningen, en daarom ga ik stoppen met er over te praten ... of toch niet helemaal: ik denk dat het onmogelijk zal zijn om het onderwerp te ontwijken aangezien het elk aspect van de Zuid-Afrikaanse samenleving bevlekt. Ik zal gewoon mijn best doen om er geen volledige blog meer aan te wijden.

Voor ik echter een punt zet achter deze tekst wil ik eerst nog een paar dingen verduidelijken rond het thema van raciale ongelijkheid in Zuid-Afrika. Ten eerste ga ik iets verduidelijken dat ik eigenlijk reeds eerder had moeten doen: hoe is de Zuid-Afrikaanse bevolking verdeeld? De grafiek hieronder toont in de buitenste cirkel de samenstelling van de bevolking volgens bevolkingsgroepen, de binnenste toont hoeveel procent van het nationale inkomen in bezit is van de verschillende bevolkingsgroepen. De Zuid-Afrikaanse bevolking is overwegend zwart (79%), blanken en coloureds (noch blank, noch zwart) zorgen elk voor ongeveer 9% van de bevolking, de Indiërs (3%) vervolledigen de cirkel. De blanken bezitten echter 41% van de nationale rijkdom, bijna vijf keer zo veel als hun demografisch aandeel. De zwarten daarentegen bezitten slechts 44% van het nationaal inkomen, een groter aandeel dan het aandeel van de blanken, maar wel een aandeel dat moet verspreid worden over een veel grotere bevolking.

In mijn blog sprak ik ook over elites. Zuid-Afrika is één van de meest ongelijke landen op het vlak van inkomensverdeling in de wereld. Dit heeft dus ook als gevolg dat een heel klein aandeel van de bevolking een groot deel van het nationale inkomen in handen heeft. Kijken we naar de rijkste 10% van de bevolking dan zien we dat zij genieten van 51% van het inkomen (zie data in Ons is die 1%). Splitsen we deze 10% op in bevolkingsgroepen dan zien we dat 3% van de 10% zwart is, 6%  is blank. Deze 3% zwarten verdien ongeveer 15% van het nationale inkomen, de blanken verdienen bijna 32%. Het merendeel van de blanke bevolking zit dan ook comfortabel in de rijkste 10%, de rest zit voornamelijk in de op één na hoogste 10%. Bij de zwarten is het net omgekeerd, de zwarten bevinden zich voornamelijk bij de minst verdienende inkomens. Toch is één klein groepje stinkend rijk kunnen worden sinds het einde van Apartheid. Zoals ik eindigde in mijn voorlaatste blog lijkt het alsof enkel de nationale elite is gekleurd, armoede daarentegen is nog steeds voornamelijk zwart.   

Aan de basis van deze blanke elite liggen voornamelijk historische reden. Generaties blanken waren in staat om zowel het land als de bevolking tot de laatste cent uit te wringen. Ze bouwde een enorm rijke samenleving, maar wel op de rug van een onderdrukte bevolking. Dankzij de wettelijke gelijkstelling van blank en zwart zijn meer en meer zwarten komen plaatsnemen in deze elite. Ik beargumenteerde hier voor al dat een belangrijk groep zwarten zich voornamelijk kon rijk maken via het Black Economic Empowerment (BEE) beleid. Hierdoor werden bedrijven verplicht in hun raden van bestuur en management zwarten op te nemen. Veel van deze postjes kwamen terecht bij hooggeplaatste ANC militanten, en in plaats van een zwart ondernemersklasse te creëren, ontsond er een politieke klasse die ook economisch de touwtjes in handen had. Persoonlijk ben ik nog steeds overtuigd dat dit het geval is, hoewel ik misschien in mijn blogs iets te scherp was voor het Black Economic Empowerment. Ten eerste zijn er ook niet-ANC’ers die genieten van BEE, het beleid beoogt een niet-raciale economie en tracht generaties van raciale uitsluiting ongedaan te maken. Ik vind het echter jammer dat zoiets moet gebeuren door nieuwe raciale wetgeving in te voeren. Het BEE bevoordeelt mensen op basis van hun huidskleur, niet op basis van hun noden.

Langs de andere kant staan beleidsmakers niet voor een makkelijke opdracht. Ongelijkheid gaat niet enkel om wie welk deel van de welvaart heeft, maar ook over de ongelijkheid in welzijn. Onderstaande tabel toont de ongelijkheid tussen de twee voornaamste bevolkingsgroepen. Het is overduidelijk dat de zwarten gemiddeld gezien er veel slechter voor staan dan de blanken. Omdat de kloof tussen rijk en arm zo gekleurd is, en je op straat dus ook onmiddellijk kan zien wie aan welke kant van de kloof staat, is het dus nog noodzakelijker om deze situatie recht te zetten, en liefst zo snel mogelijk. De onderhuidse spanningen die nog steeds aanwezig zijn van het apartheidsregime en de teleurstelling in de geboekte vooruitgang sinds de bevrijding maken een explosieve cocktail die zou kunnen ontploffen in de vorm van niet enkele een klassenstrijd, maar een raciale klassenstrijd. De angst dat zo’n bloederige burgeroorlog zou uitbreken was reëel tijdens de laatste apartheidsjaren, maar is sindsdien nooit volledig weg geweest. 

	Zwart	Blank
Werkloosheidsgraad	35,0%	6,0%
Is niet naar school gegaan	10,5%	0,6%
Heeft universitair diploma	8,5%	37,4%
Woont in bakstenen huis	68,0%	95,8%
Woont in een golfplaten huis	16,4%	0,4%
Geen toegang tot water	10,9%	0,7%
Geen toegang tot elektriciteit	18,6%	1,0%
Heeft geen spoeltoilet	49,3%	0,9%
Geen afval ophaling	40,9%	6,2%
Heeft een ijskast	62,0%	98,2%
Heeft een televisie	69,8%	95,2%
Heeft een radio	64,8%	85,7%
Heeft een computer	12,9%	70,2%
Heeft toegang tot internet	29,4%	70,4%
Heeft HIV/AIDS	13,6%	0,3%
Bron: South African Census 2011

Beleidsmakers kunnen dus niet onverschillig blijven ten opzichte van de raciale ongelijkheid in hun land, en daarom kozen ze ervoor raciale wetgevingen in te voeren, zelf al vochten ze 20 jaar geleden nog voor de afschaffing van gelijkaardige wetten. Uit de cijfers blijkt echter dat de gewenste resultaten heel teleurstellend zijn, zeker voor de bredere bevolking. Gelijkheid is cruciaal om de sociale vrede te behouden, maar voorlopig blijkt het beleid weinig effectief voor de zwarte bevolking en discriminerend ten opzicht van de blanken. 

Alle cijfers komen uit de Zuid-Afrikaanse Census 2011 en the National Income Dynamics.