Laat me beginnen met uit te leggen wat het BEE beleid feitelijk inhoudt. Aangezien
onder het apartheidsregime niet-blanken slechts beperkte economische rechten
hadden is hun aandeel in de huidige economie laag vergeleken met hun demografisch
aandeel. BEE tracht deze situatie recht te trekken. Bedrijven (op de kleinste
na) krijgen een score toegekend afhankelijk van hoe hard ze bijdragen tot de
economische emancipatie van de niet-blanken[iii].
Aan de hand van deze score worden bedrijven geacht empowered te zijn (dus meewerken aan de zwarte emancipatie) of niet.
Bedrijven worden niet gesanctioneerd indien ze niet empowered geacht worden, maar
ze ontlopen zo wel de kans overheidsopdrachten binnen te halen. Nu is het voor
veel bedrijven niet makkelijk om zich snel aan te passen aan sommige van deze
criteria. Een bedrijf met een laag personeelsverloop zou bijvoorbeeld een deel
van haar blanke werknemers moeten ontslaan om ze te kunnen vervangen door
zwarte werknemers. Naast de morele bezwaren kan dit ook een economisch
onrendabele keuze zijn voor de werkgever. Door de gebrekkige kwaliteit van veel
zwarte scholen[iv] en
het relatief beperkte aanbod van zwarten met een goede opleiding[v],
is het moeilijk om genoeg mensen te vinden met de juiste opleiding. Vervangt
het bedrijf echter haar werknemers niet dan maakt ze geen kans meer op overheidsopdrachten. Daarenboven maakt ze minder kans op opdrachten van andere bedrijven aangezien een empowered bedrijf 70% van haar aankopen
moet doen bij andere empowered
bedrijven. Aan de andere kant is het ook
voor de reeds empowered bedrijven niet
makkelijk. Omdat beter opgeleide zwarte relatief moeilijker te vinden zijn is
een hoger loon noodzakelijk om ze aan het bedrijf te kunnen binden. Hierdoor
gaan kosten omhoog en worden empowered bedrijven gedwongen om hogere prijzen te
vragen voor de diensten die ze leveren aan de overheid (en dus minder geld dat
doorstroomt naar de burger) en aan bedrijven (waaronder empowered bedrijven die moeten kopen van andere empowered bedrijven
om hun 70% te behalen).[vi]
Het beleid zet bedrijven dus aan om economische inefficiënte
beslissingen te nemen om zo sociale inefficiëntie (nl. de raciale verdeling van
rijkdom) op te lossen. Dit is op zich niet echt iets raars, laat staan iets mis mee. Ook in het westen
nemen overheden economisch inefficiënte beslissingen met het oog op een gelijkere verdeling in de samenleving.
Dus heeft het tot een gelijkere verdeling geleid in Zuid-Afrika? Het antwoord is nee. De
belangrijkste vakbond van het land, Cosatu, beweert dat het beleid enkel heeft
geleid tot de creatie van een zwarte elite. En in mijn vorige blog toonde ik
aan dat voornamelijk de ANC elite belang heeft bij het voortzetten van het Black
Economic Empowerment beleid. De vereniging van zwarte zaakvoerders bevestigt
dit. Samen met de werknemersbestanden werden ook de raden van bestuur heringedeeld.
Deze herverdeling was echter niet in het voordeel van de zwarten in het
zakenleven, maar van de zwarte politici binnen het ANC. Daarenboven komt zelf vanbinnen het
ANC kritiek op het BEE omdat het geen ondernemerschap aanmoedigt. Moeletsi
Mbeki, een politieke economist en broer van de vorige President, verwoor het
als volgt:
“What
South Africa needs is an entrepreneurial middle class capable of creating
wealth and expanding the economy. Instead, BEE is generating an entitlement
culture, whereby black people who want to go into business think they should
acquire assets free, and that somebody else is there to make them rich, rather
than that they should build enterprises from the ground.”
De economische groei waarover Mbeki het heeft is noodzakelijk in dit
land. Zuid-Afrika kent sinds enkele jaren een groei van 3% per jaar, dat is
niet veel meer dan in het westen, en een pak minder dan de andere BRICS-landen
(Brazilië, Rusland, India en China). Herverdeling is echter noodzakelijk voor de
sociale stabiliteit van dit land. De huidige ongelijkheid leidt tot geweld
tussen zwart en blank (denk maar aan de Plaasmoorden) als het xenofoob geweld van een
paar jaar geleden tegen Zimbabwaanse immigranten. Maar herverdeling is niet genoeg. De huidige economische taart is niet groot genoeg om de structurele problemen van dit land (zoals de 25% werkloosheid) op te lossen met enkel herverdeling. Groei is nodig om de economische taart groter te maken. Bedrijven aanmoedigen economisch onrendabele beslissingen te nemen en de
overheid te dure aanbestedingen aan te smeren zal echter de groei niet bevorderen.
 |
| Bron: Wereldbank |
Het zou dus duidelijk moeten zijn dat het BEE beleid niet
noodzakelijk heeft geleid tot een gelijkere, laat staan een rijkere,
samenleving. Wat in de eerste plaats is gebeurd is de gedeeltelijke onteigening
van een blanke elite[viii]
door een zwarte elite. Een overdracht van rijkdom en macht tussen elites. Het
BEE programma koste de Zuid-Afrikaanse overheid tussen 1998 en 2008 naar schatting tussen de
550 en 850 miljard rand (zo’n 60 miljoen euro), ongeveer acht keer zo veel als
in die periode werd uitgegeven aan sociale woningen, terwijl meer dan 3 miljoen
mensen nog steeds in een niet-bakstenen huis wonen[ix].
Ik wil eindigen met te vertellen over één van de aanpassing aan het
BEE beleid die nu op tafel ligt. Aangezien burgers door de overheid niet meer
worden bestempeld met een huidskleur, zijn burgers vrij zelf te
kiezen bij welke bevolkingsgroep ze horen. Een Aziaat kan zich dus als blanke
bestempelen, een zwarte als coloured of zelf een blanke als zwart. Onder het
apartheidsregime was dit anders. Toen werden mensen automatisch ingedeeld en
moesten ze voor een commissie komen indien ze niet akkoord gingen met hun
indeling. Eén van de reden om het BEE beleid aan te passen is de enorme fraude
die ermee gebeurde. Zwarte tuinmannen werden ingeschreven als executive
managers en kuisvrouwen werden sales assistants om zo het aandeel zwarten in
het bedrijf te verhogen. In sommige gevallen registreerde het bedrijf zelf blanke
werknemers als zwart. Om deze fraude tegen te gaan wordt er een commissie in
het leven geroepen. Zij zullen kunnen bepalen of een bedrijf al dan niet
frauduleus is in haar BEE rapportering. Deze commissie zal dus ongetwijfeld ook
beslissingen moeten nemen of bepaalde werknemers van een bedrijf al dan niet
blank zijn. Indien fraude wordt vastgesteld kunnen er gevangenissenstraffen
worden toegekend. Dit zal de eerste keer zijn sinds 1994 (het einde van
apartheid) dat er in Zuid-Afrika gevangenisstraffen kunnen worden uitgesproken
op basis van raciale wetgeving. Zoiets doet een koude rilling over mijn rug
lopen.
 |
| The Race Classification Board. Dit waren de mannen die tijdens het apartheidsregime besloten bij welke bevolkingsgroep twijfelgevallen behoorden. |
Nogmaals: Een eerlijke raciale verdeling van de nationale welvaart is noodzakelijk voor de sociale stabiliteit van Zuid-Afrika. Het Black
Economic Empowerment beleid tracht deze sociale stabiliteit te verzekeren, maar
de manier waarop verplicht Zuid-Afrikaanse bedrijven om economisch inefficiënte
beslissingen te nemen, doet de overheid meer betalen voor haar aanbestedingen,
ontmoedigt ondernemerschap, staat in de weg van groei en leidt tot nieuwe raciale wetgeving. Het
uiteindelijke resultaat van meer dan 10 jaar BEE beleid is een elite van zowel
blanke zakenmensen als zwarte politici. Geen Rainbow Nation dus maar een Rainbow Elite.
[i] Een Zuid-Afrikaanse, liberaal getinte denktank die reeds sinds de
jaren 30 nadenkt over hoe de relatie tussen de verschillende bevolkingsgroepen
kan verbeterd worden. Het spreekt dan ook voor zich dat deze instelling zich
kritisch opstelde tegenover het apartheidsregime. Sinds het ontstaan van de
denktank is de focus breder geworden, maar haar stem rond raciale thema’s
blijft prominent aanwezig.
[iii] Dit gebeurt op basis van een reeks indicatoren zoals het aantal
niet-blanke aandeelhouders (minstens 25%), het aantal niet-blanke managers, het
aantal niet-blanke werknemers (volgens lokale demografische verhouding), de
aankoop van goederen bij bedrijven met een bepaald aantal niet-blanke
aandeelhouders, managers of werknemers (70%), opleidingen die worden aangeboden
aan niet-blanke werknemers, etc.
[iv] Scholen zijn vandaag de dag niet meer raciaal gescheiden. Kinderen
van rijke ouders gaan meestal echter naar private scholen, terwijl andere
armere gezinnen gedwongen zijn hun kinderen naar de goedkope maar vaak minder
kwaliteitsvolle publieke scholen te sturen. Aangezien armoede nog steeds het
meest voorkomt onder de zwarte bevolking zijn het ook hun kinderen die lijden
onder de lage kwaliteit van het onderwijs. Typische problemen in de scholen zijn: het gebrek aan schoolboeken, het gebruik aan lesmateriaal en afwezigheid van de
leerkrachten.
[v] Een cijfer dat gelukkig jaar na jaar stijgt aangezien dat meer
zwarten konden genieten van een “gelijke” toegang tot onderwijs.
[vi] Dit beleid is trouwens ook van toepassing op buitenlandse
ondernemingen, wat buitenlandse investeerders afschrikt zoals Bernard Bot, toen
Nederlandse minister van buitenlandse zaken, zei tijdens een officieel bezoek
aan Pretoria.
[viii] Een klasse die haar rijkdom vaak heeft kunnen vergaren dankzij de
onderdrukking van het apartheidsregime.
[ix] Dit zijn heel vaak shacks (golfplaten huisjes). Bron: Zuid-Afrikaanse
Cenus 2011
Geen opmerkingen:
Een reactie posten